-όεις

-όεσσα, -όεν (Α -όεις, -όεσσα, -όεν)

παραγωγική κατάληξη πολλών επιθέτων τής οποίας αρχική μορφή θεωρείται η -εις, -εσσα, -εν, που σχητίστηκε από ουσ. με επίθημα -Fεντ- (< IE *-went-, πρβλ. αρχ. ινδ. και αβεστ. -vant-: rupa-vant- «όμορφος» < rupa «μορφή, ομορφιά»). Ο συνδυασμός τής κατάλ. -εις με φωνηεντόληκτα θέματα σε -n-και σε -ο- οδήγησε στον σχηματισμό τών κατάλ. -ήεις / -ᾱεις (πρβλ. τέχνη > τεχνήεις) και -όεις (πρβλ. ὄφις > οφι-όεις), που επεκτάθηκαν και σε συμφωνόληκτα θέματα (πρβλ. αίμα, -ατος > αιματ-όεις, κλίμαξ, -ακος > κλιμακ-όεις), καθώς και σε φωνηεντόληκτα θέματα με φωνήεν διαφορετικό τού -ο- (πρβλ. ιχθύς > ιχθυ-όεις, μήτις > μητι-όεις). Η κατάλ. -ιεις απαντά σε ένα μόνο επίθ., το χαρ-ίεις < χάρις, ενώ η κατάλ. -ώεις στο ευρ-ώεις < ευρώς. Η βασική σημ. που προσδίδει η κατάλ. -όεις / -ήεις στα παράγωγα είναι αυτή τής «κτήσης» (πρβλ. πτερ-όεις «αυτός που έχει φτερά, ο φτερωτός») και μάλιστα τής πλουσιοπάροχης κτήσης (πρβλ. αστερ-όεις «γεμάτος αστέρια», αμπελ-όεις «πλούσιος σε αμπέλια»). Η σημ. τής «κτήσης» εύκολα εξελίχθηκε στη σημ. τού «ανήκω στην κατηγορία τού...» ή «μοιάζω με...» (πρβλ. κυκλ-όεις «κυκλικός, αυτός που μοιάζει με κύκλο»). Όταν το πρωτόθετο όνομα είναι επίθ., το παράγωγο δεν διαφέρει ως προς τη σημ. από το πρωτόθετο (πρβλ. οξυ-όεις «οξύς»), ενώ όταν το πρωτόθετο ανάγεται σε ρηματ. θέμα, το παράγωγο ισοδυναμεί σημασιολογικά με τη μτχ. τού ρήματος (πρβλ. φων-ήεις «αυτός που έχει φωνή, ο ομιλών»). Τα παράγωγα σε -όεις / -ήεις σημείωσαν μεγάλη επίδοση στον Όμηρο και στους μεταγενέστερους ποιητές, που σχημάτιζαν επίθ. σε -όεις κατά τα ομηρικά πρότυπα. Στην αττική πρόζα, αντίθετα, δεν χρησιμοποιούνται επίθ. σε -όεις / -ήεις, εκτός από τα χαρίεις και φωνήεις. Στην καθημερινή γλώσσα όμως και συγκεκριμένα στην αττική διάλεκτο επέζησε η συνηρημένη μορφή -οῡς και -οῡττα (-οῡσσα) τής κατάλ. -όεις, -όεσσα σε: α) ονόματα πόλεων (πρβλ. Σελινοῡς, Οἰνοῡς)

β) σε ονόματα νησιών (πρβλ. Σκοτοῡσσα, Πιθηκοῡσσαι)

γ) σε ονόματα γλυκών (πρβλ. πλακοῡς, μελιτοῡττα) και δ) σε ονόματα φυτών (πρβλ. οφιοῡσσα).Παραδείγματα επιθ. σε -ήεις: αρχ. αιχμήεις, ακανθήεις, αλκήεις, ανθήεις, απεχθήεις, αραχνήεις, αυγήεις, αχθήεις, βομβήεις, βρωμήεις, γαλαξήεις, γεννήεις, δαφνήεις, δειπνήεις, δενδρήεις, εδρήεις, ζημήεις, ηχήεις, θαρσήεις, θουρήεις, θυελλήεις, θυήεις, κυδήεις, κωπήεις, λαχνήεις, λυήεις, λυσσήεις, λωβήεις, μελισσήεις, μεσήεις, μορφήεις, μοχθήεις, νικήεις, οδμήεις, οιστρήεις, ολβήεις, ολισθήεις, ολκήεις, ομιχλήεις, ονειρήεις, οπλήεις, ουδήεις, παχνήεις, πετρήεις, πευκήεις, σιδηρήεις, στιβήεις, τειχήεις, τελήεις, τευχήεις, τεχνήεις, τιμήεις, τολμήεις, τραπεζήεις, υψήεις, φθογγήεις, φωνήεις, χαιτήεις, χρυσήεις.Παραδείγματα επίθ. σε -όεις: αστερόεις

αρχ.

αγγελόεις, αγριόεις, αιματόεις, αμπελόεις, αμυγδαλόεις, αργιλόεις, αργυρόεις, αρματόεις, ασπιδόεις, αυλακόεις, αφριόεις, βατόεις, βλαβόεις, γλυκόεις, γραμματόεις, δαιδαλόεις, δακρυόεις, δολιχόεις, δολόεις, δροσόεις, ερπετόεις, ερωτόεις, ζυγόεις, θανατόεις, θαυματόεις, θυϊόεις, θυμόεις, θυσανόεις, ιχυόεις, καιρόεις, καλαμόεις, καμπυλόεις, καρτερόεις, κληματόεις, κλιμακόεις, κρινόεις, κροκόεις, κυκλόεις, κυματόεις, λαλόεις, λαμπαδόεις, λοφόεις, λυρόεις, λωτόεις, μαρμαρόεις, μελανόεις, μελιτόεις, μητιόεις, μηχανόεις, μυελόεις, ναυσιόεις, ξενόεις, οκριόεις, οκρυόεις, ομφαλόεις, οξυόεις, οστρακόεις, ουρανόεις, οφιόεις, οφρυόεις, παιδόεις, πεδόεις, περιστερόεις, πιδακόεις, πλακόεις, πνιγόεις, πονόεις, πορφυρόεις, πρασόεις, πτερόεις, πυρόεις, ροδόεις, σειριόεις, σιγαλόεις, σιδηρόεις, σκιόεις, σκορπιόεις, σκοτόεις, τειχιόεις, τιμόεις, τροφόεις, τροχόεις, τυμπανόεις, τυρόεις, υδατόεις, υδρόεις, υετόεις, φαρμακόεις, φλεγματόεις, φλογόεις, φοινικόεις, χαριτόεις, χιονόεις, χολόεις.